In 1948 kwam het terrein van het voormalige concentratiekamp Erika in handen van Stichting Vacantievreugd. Kamp Erika werd een vakantiepark en is dat altijd gebleven.
‘Ik kon het gewoon niet. Dan liep ik vol en sloeg ik dicht. Het is zo gruwelijk als je het weer voor ogen krijgt. Ik heb van alles meegemaakt, onmenselijke dingen. Het verwondert mij elke dag dat ik hier nog zit.’
In het laatste jaar van de oorlog, toen zowel Rikus als mijn opa er zaten, was Kamp Erika een strafkamp voor verdachten uit het verzet, voor overtreders van de distributiewetten en voor iedereen die verdacht werd van illegale praktijken. De gevangenen waren vaak jong, niet ouder dan begin twintig. Een enkeling was nog maar zestien.
Beeld: © OudOmmen.nl
Vanaf zijn woonplaats Zwolle is het ongeveer vijfentwintig kilometer naar Kamp Erika. Rikus en ik rijden dezelfde route die hij aflegde als gevangene.
In de jaren twintig was de locatie van het latere Kamp Erika in gebruik als spiritueel centrum van ‘De orde van de Ster’, onder leiding van de Brits-Indiase filosoof Krishnamurti. Vanuit alle windstreken trokken kleurrijke types naar het kleine en behouden provincieplaatsje Ommen. Er werd een kamp gebouwd, met een keuken, sanitair en allerlei houten gebouwen om in te overnachten.
Toen de Duitsers in de meidagen van 1940 Nederland binnenvielen, werd het spirituele centrum al snel opgedoekt. De voormalige Duitse paardenslager Werner Schwier zag de mogelijkheden van een compleet ingericht kamp niet ver van de grens met Duitsland. Hij doopte de plek Arbeitseinsatzlager Erika, liefkozend verwijzend naar de Duitse naam voor heidebloem.
De commandantswoning, waar kampcommandant Schwier woonde, ging ook tegen de vlakte.
bungalow: © OudOmmen.nl
Het enige monumentje staat 1,5 kilometer verderop, verborgen midden in het bos, aan een pad dat voorheen de toegangsweg was naar het kamp. Aan de doorgaande weg staat geen bord dat hiernaar verwijst. In 2020 is het monument vernieuwd.
Er was echter één voorwaarde...
Aalvanger markeerde de contouren van het kamp met grote letters die samen het woord ’ERIKA’ vormen. De letters zijn verticaal ingegraven, zodat ze maar twintig centimeter boven de grond uitsteken. Ze zijn verborgen, net als de geschiedenis van het kamp.
Toch, als je goed zoekt zijn er nog sporen te vinden. In het bos naast de caravans is ‘de kogelvanger’ zichtbaar, als een u-vormige verhoging van de grond. Hier konden de bewakers oefenen met schieten.
Rikus was niet de enige die terugverlangde naar Ommen. Ook mijn opa had op latere leeftijd een seizoensplek op een camping vlakbij Ommen. Alsof hij dicht in de buurt wilde zijn van de plek waar hij zoveel had meegemaakt.
Sterker nog, in het familiearchief vind ik een oude vakantiefoto uit 1958. Op de achterkant staat: op de camping in Ommen. Mijn opa kampeerde met zijn hele gezin precies op de plek van het kamp. Met zijn gezin dat van niets wist, maar wel te lijden had onder zijn woedeaanvallen.
Zelfs zijn vrouw had geen idee dat haar man in Kamp Erika gevangen had gezeten.
Zelfs zijn vrouw had geen idee dat haar man in Kamp Erika gevangen had gezeten.
Het gebeurde vaker dat oud-gevangenen kwamen kamperen op deze camping. Traumapsycholoog Inez Schelfhout legt uit hoe dat kan:
‘Door een traumatische ervaring kunnen mensen zich vervreemd voelen van hun omgeving. De ander kan immers nooit echt begrijpen wat je hebt meegemaakt. En je stompt je emoties af om de heftige herinneringen te onderdrukken. Een trauma kan zo de emotionele binding met je gezin in de weg staan.’
‘Door een traumatische ervaring kunnen mensen zich vervreemd voelen van hun omgeving. De ander kan immers nooit echt begrijpen wat je hebt meegemaakt. En je stompt je emoties af om de heftige herinneringen te onderdrukken. Een trauma kan zo de emotionele binding met je gezin in de weg staan.’
‘Als je terugkeert naar de plek van het trauma kan dat een poging zijn om toch die emotionele verbinding te maken. Om iets te voelen en van daaruit een connectie te maken met je dierbaren. Dat kan ook zonder erover te praten.’
‘De poort hadden ze moeten laten staan. Nu is er niks meer wat aan het kamp herinnert.
Alsof het nooit is gebeurd.’
Dit is het tweede verhaal uit een serie beeldverhalen over de zoektocht naar de geschiedenis van het vrijwel vergeten Duitse concentratiekamp Erika.
Verder lezen? Ga direct door naar het derde beeldverhaal Een Nederlands kamp.
De beeldverhalen zijn verbonden met het boek Kamp Erika, het oorlogsverhaal van mijn opa en het Nederlandse kamp dat verzwegen werd (Atlas Contact 2023), door Hester den Boer.
Verder lezen? Ga direct door naar het derde beeldverhaal Een Nederlands kamp.
De beeldverhalen zijn verbonden met het boek Kamp Erika, het oorlogsverhaal van mijn opa en het Nederlandse kamp dat verzwegen werd (Atlas Contact 2023), door Hester den Boer.
Tekst, fotografie, video, audio en samenstelling beeldverhalen
Hester den Boer (tenzij anders vermeld)
Video van Rikus van Heerde op de camping en bij hem thuis
Wendy Oakes
Dronebeelden
Jan den Boer
Vormgeving
Mischa Appel/HouseTMM
Conceptontwikkeling beeldverhalen
Mischa Appel/HouseTMM, Hester den Boer, Heleen Peeters
Eindredactie beeldverhalen
Heleen Peeters
Corrector
Kevin van Vliet
Hester den Boer (tenzij anders vermeld)
Video van Rikus van Heerde op de camping en bij hem thuis
Wendy Oakes
Dronebeelden
Jan den Boer
Vormgeving
Mischa Appel/HouseTMM
Conceptontwikkeling beeldverhalen
Mischa Appel/HouseTMM, Hester den Boer, Heleen Peeters
Eindredactie beeldverhalen
Heleen Peeters
Corrector
Kevin van Vliet